Οι εκλογές του 1985
Του Γιάννη Μαυρή *Εγγράφηκε έτσι, αντικειμενικά, στην πολιτική σκηνή μια σημαντική δυναμική, την οποία όμως θα ακυρώσει με βίαιο τρόπο το ίδιο το ΠΑΣΟΚ. Εξι μόλις μήνες μετά (Οκτώβριος 1985), θα έρθει σε κατά μέτωπο ρήξη με τα κοινωνικά του ερείσματα, χάρις στα οποία διατηρήθηκε κοινοβουλευτικά στην εξουσία. Η στροφή που θα πραγματοποιήσει στην οικονομική του πολιτική θα αποβεί μοιραία. Κορυφαία εκδήλωση της θεμελιακής αντίφασης που το χαρακτήρισε ως κόμμα στη μεταπολιτευτική περίοδο, αντίφαση που θα οξύνει στο έπακρο η δεύτερη φάση της διακυβέρνησής του και θα αποβεί η αρχή της πτώσης του.
Είναι αρκετοί εκείνοι που δεν είχαν κατανοήσει καθόλου ή δεν ήθελαν να παραδεχθούν το στοιχείο της ταξικής πόλωσης που συμπυκνώθηκε στις εκλογές του 1985, πόλωση που εκφράστηκε κυρίως στην αντίθεση Ν.Δ./ΠΑΣΟΚ. Η δυναμική όμως εκείνου του αποτελέσματος αποδείχθηκε εκ των υστέρων ιδιαίτερα σημαντική. Αυτό που κρίθηκε, στο μέσον της δεκαετίας του ’80, ήταν η σύγκρουση δύο πολιτικών γραμμών για τη διαχείριση της κρατικής εξουσίας και της οικονομικής κρίσης, δύο ριζικά διαφορετικές εκδοχές της διακυβέρνησης.
Η πρώτη ήταν αυτή η οποία αποκρυσταλλώθηκε στην κυβερνητική πρακτική που υλοποίησε το ΠΑΣΟΚ στην περίοδο της πρώτης διακυβέρνησής του, 1981-1985, δηλαδή: επέκταση της αντιπροσώπευσης με νέους θεσμούς συμμετοχής, εκκαθάριση των υπολειμμάτων του κράτους των «εθνικοφρόνων», εκδημοκρατισμός των συνδικάτων, συγκρότηση Κράτους Πρόνοιας, περιορισμός της καταστολής, διατήρηση της απασχόλησης, ενισχυμένος ρόλος του δημόσιου τομέα. Στο πολιτικό πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ κατοχυρώνονταν άμεσα λαϊκά συμφέροντα, γεγονός που μετατράπηκε επί μια τετραετία σε βίωμα των μαζών.
Η δεύτερη ήταν αποκρυσταλλωμένη στην προγραμματική διακήρυξη της Ν.Δ. Η νέα πολιτική γραμμή που διαμορφώνει σταδιακά ο Κ. Μητσοτάκης, από τον Σεπτέμβριο του ’84, όταν θα εκλεγεί νέος πρόεδρος της Ν.Δ., δεν είναι παρά η διατύπωση του νεο-φιλελεύθερου οικονομικού και πολιτικού σχεδίου: απελευθέρωση των δυνάμεων της αγοράς, ενίσχυση της ιδιωτικής οικονομίας, λιγότερο και ταυτόχρονα αποτελεσματικότερο κράτος.
Βασικοί στόχοι της: το ξήλωμα του (ισχνού) Κράτους Πρόνοιας, ο περιορισμός δηλαδή των μη αναπαραγωγικών δαπανών του κράτους προς όφελος της άμεσης αξιοποίησης του κεφαλαίου, η «απελευθέρωση της αγοράς εργασίας», δηλαδή η άμεση περιστολή των μηχανισμών συλλογικής διαπραγμάτευσης της εργατικής δύναμης, το πάγωμα των μισθών, η νομιμοποίηση όλων των άγριων μορφών εκμετάλλευσης της μισθωτής εργασίας (π.χ. μερική απασχόληση, 4ωρη βάρδια κ.λπ.), η ιδιωτικοποίηση των δημόσιων επιχειρήσεων, το κατά μέτωπο χτύπημα των ενδυναμωμένων, μετά το 1981, μορφών οργάνωσης του εργατικού κινήματος (κατά το παράδειγμα της θατσερικής Βρετανίας). Τα στοιχεία εκείνου του προγράμματος, που ολοκληρώνεται σήμερα, στόχευαν στην άμεση συντριβή των ιστορικών, αλλά και των σχετικά πρόσφατων (μετά το 1981) κατακτήσεων των κυριαρχούμενων τάξεων.
Η νέα αυτή πολιτική γραμμή, υπερβαίνοντας τις ιδεολογικού τύπου προκαταλήψεις του καραμανλικού «ριζοσπαστικού φιλελευθερισμού» και ακολουθώντας την πετυχημένη συνταγή των κυρίαρχων τάξεων του δυτικού κόσμου, ερχόταν να αντιπαρατεθεί εφ’ όλης της ύλης στη σοσιαλδημοκρατική φιλολαϊκή διαχείριση του πολιτικού συστήματος που υλοποιούσε το ΠΑΣΟΚ.
Πίσω από το πολιτικό πρόγραμμα της Ν.Δ. εκφραζόταν τώρα μια συνολική πολιτική στρατηγική. Βέβαια, η γραμμή του νεοφιλελευθερισμού δεν θα προλάβει να ενσωματωθεί οργανικά στον λόγο και στην πρακτική της Ν.Δ. Η πρώτη συνολική εμφάνισή του νέου πολιτικού προγράμματος του κόμματος θα γίνει μόλις τον Μάρτιο του 1985, τρεις δηλαδή μήνες πριν από τις εκλογές. Το διάστημα αυτό θα αποδειχθεί ανεπαρκές και το τελικό αποτέλεσμα δεν θα αποτελέσει παρά υπονόμευση και ήττα του προγράμματος. Βασικός παράγοντας της αποτυχίας εντοπίζεται σε αυτόν καθαυτό τον χαρακτήρα της οργάνωσης της Ν.Δ., έτσι όπως διαμορφώθηκε επί Ευάγγ. Αβέρωφ. Το αποτέλεσμα ήταν η πολιτική γραμμή του νεοφιλελευθερισμού να μη γίνει κατανοητή και να μην περάσει στη βάση.
Εμφανίστηκε έτσι το παράδοξο, η εισαγωγή του νεοφιλελευθερισμού να γίνεται με παλαιοδεξιά πρακτική και να διαμεσολαβείται από πολιτικά στελέχη παρωχημένου αντικομμουνισμού. Ο Κ. Μητσοτάκης προσπαθεί σε όλο το διάστημα Σεπτεμβρίου 1984-Μαρτίου 1985 να ανατρέψει αυτήν την παγιωμένη εσωκομματική κατάσταση και να αναδιατάξει τον κομματικό μηχανισμό, χωρίς όμως θεαματικά αποτελέσματα. Με την υιοθέτηση από τη Ν.Δ. συνολικά του «νεοφιλελευθερισμού», σε διάκριση με την προηγούμενη φυσιογνωμία της, η αντιπαράθεση με το ΠΑΣΟΚ έπαιρνε πλέον μια διαφορετική μορφή, η αντίθεση απόκτησε μεγαλύτερη υλική βάση. Ούτε το Κυπριακό, ούτε τα εθνικά ζητήματα, ούτε όμως και η κίνηση της 9ης Μαρτίου (ρήξη του Ανδρέα Παπανδρέου με τον Κων/νο Καραμανλή) επρόκειτο να καθορίσουν την εκλογική αναμέτρηση του ‘85. Δεν ήταν πια μόνον η αντικομμουνιστική υστερία, που επικεντρωνόταν στο δίλημμα «Αλλαγή-Απαλλαγή». Ούτε απλώς η έκφραση μιας ιστορικής πολιτικής αντιπαράθεσης, με βάση τα γεγονότα του ‘65 και τη σύγκρουση των προσώπων.
Πίσω από αυτές τις δύο πολιτικές γραμμές στοιχήθηκαν διαφορετικές κοινωνικές δυνάμεις και συγκρούστηκαν δύο διαφορετικοί εκλογικοί-κοινωνικοί συνασπισμοί («Αλλαγή»-«Δεξιά»). Ποτέ άλλοτε στη μεταπολίτευση, η εκλογική βάση της Ν.Δ. και του ΠΑΣΟΚ δεν συγκροτήθηκε στη βάση τόσο έντονων και ταξικών διαφοροποιήσεων. Αυτό βέβαια δεν σήμαινε ότι εκμηδενίστηκαν τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά (ιδεολογικά, εθνικά, τοπικά κ.λπ.) που αποτυπώνονται πάντοτε στις εκλογές. Σήμαινε απλώς ότι η εμβάθυνση των ταξικών στοιχείων της ψήφου που συντελέστηκε, διαδοχικά, στις εκλογές Β1981, Ε1984, Β1985, υπήρξε πρωτόγνωρη και συνιστούσε το σημαντικότερο εκλογικό αποτέλεσμα. Είχε δε ως συνέπεια να φορτιστεί και το ίδιο το πολιτικό αποτέλεσμα, η διατήρηση του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση, με ένα ταξικό περιεχόμενο. Η δεύτερη νίκη της «Αλλαγής» σήμαινε για τους μισθωτούς εργαζόμενους που υπερψήφισαν μαζικά το ΠΑΣΟΚ, απόκρουση της νεοφιλελεύθερης επίθεσης. Το ΠΑΣΟΚ διατηρήθηκε στην εξουσία, μόνο χάρις στην εκπληκτική κοινοβουλευτική κινητοποίηση των λαϊκών μαζών. Αντίστροφα με ό,τι συμβαίνει σήμερα, μεταξύ 1981 και 1985, η συμμετοχή θα σημειώσει αλματώδη αύξηση, κατά σχεδόν 700.000 ψηφοφόρους (αύξηση 11,6%). Το εκλογικό σώμα θα προσεγγίσει τα 6.422.000, από 5.753.000 στις εκλογές-τομή του 1981.
Η ταξική πόλωση έγινε εξαρχής αντιληπτή από τους διορατικούς νεοφιλελεύθερους πολιτικούς της Ν.Δ.: «Το εκλογικό αποτέλεσμα αλλά και ολόκληρη η προεκλογική εκστρατεία έφερε στην επιφάνεια μια σκληρή και απροσδόκητη κοινωνική πόλωση. Οι λαϊκές τάξεις, παρασυρμένες από μια αχαλίνωτη εκστρατεία συκοφαντίας και ταξικού μίσους, στράφηκαν εναντίον μας χρεώνοντάς μας την αποκλειστική εκπροσώπηση της πλουτοκρατίας και του εργοδοτικού κέρδους» (Ανδρέας Ανδριανόπουλος, «Το Βήμα» 8/6/1985). Ενας έγκυρος Βρετανός μελετητής της ελληνικής πολιτικής, o Richard Clogg (1987), θεώρησε, όχι άδικα, ότι το πολωτικό κλίμα των εκλογών του 1985 υπήρξε το οξύτερο που εμφανίστηκε μετά τις εκλογές του 1946.
Η πρώιμη πολιτική ήττα του ελληνικού νεοφιλελευθερισμού που πιστοποίησαν οι εκλογές του 1985, και μάλιστα υπό τις συνθήκες πόλωσης που συντελέσθηκε, συνιστούσε γεγονός με σημαντικές προεκτάσεις τόσο στην αμέσως επόμενη περίοδο, όσο όμως και –το κυριότερο- μακροπρόθεσμα. Το ηγεμονικό σχέδιο των κυρίαρχων τάξεων, από τη δεκαετία του ’80, διεθνώς και στην Ελλάδα, θα δεχθεί -σε κατά μέτωπο πολιτική αντιπαράθεση- μια πρώτου μεγέθους πολιτική ήττα, ενόσω μάλιστα βρισκόταν εν τη γενέσει του. Για να κερδίσει το ΠΑΣΟΚ εκείνες τις εκλογές αναγκάστηκε να συσπειρώσει τις λαϊκές τάξεις απέναντι στο νεοφιλελεύθερο πρόταγμα της Ν.Δ. Ο νεοφιλελεύθερος κίνδυνος συνειδητοποιήθηκε από αυτές και αναχαιτίσθηκε εκλογικά.
Λειτούργησε έτσι το ΠΑΣΟΚ –ανεξάρτητα από τη βούληση των δρώντων φορέων του- ως «πολιτικός-ιδεολογικός οργανωτής» των λαϊκών μαζών, απέναντι στην αντεπίθεση των κυρίαρχων τάξεων, χρησιμοποιώντας μάλιστα σε αυτή την κατεύθυνση και τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους (Τύπος, τηλεόραση κ.λπ.)! Με αυτό τον τρόπο, όμως, αφενός δυσχέρανε σημαντικά τη μετέπειτα πολιτική του μετάλλαξη και αφετέρου ναρκοθέτησε και την ανάληψη της διακυβέρνησης αργότερα από τη Ν.Δ.
Η πρώτη απόπειρα επιβολής του νεοφιλελεύθερου σχεδίου στην Ελλάδα απέτυχε. Οι εκλογές του ’85 υπονόμευσαν εξαρχής το εγχείρημα. Επιπλέον, οι ιστορικές πολιτικές και ιδεολογικές προϋποθέσεις που αυτές ενέγραψαν ως υποθήκη, καθυστέρησαν τις επόμενες δύο δεκαετίες και μέχρι την πρόσφατη οικονομική κρίση, την επικράτησή του στην Ελλάδα.
* Πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Public Issue
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου