Αλλάζουν όλα και μας αλλάζουν

Αλλάζουν όλα και μας αλλάζουν

Του Τάσου Τσακίρογλου

«Οι άνθρωποι χάνονται μεταξύ τους άμα τους αποσπάσεις βίαια από το περιβάλλον τους. Το ίδιο συμβαίνει όταν αποσπάσεις βίαια το περιβάλλον από τους ανθρώπους». Ετσι ξεκινούσε το εξαιρετικό του μυθιστόρημα «Ποδηλάτης με βατραχοπέδιλα» ο συνάδελφος Πέτρος Μανταίος, περιγράφοντας την οικιστική και περιβαλλοντική υποβάθμιση της Αθήνας τις δεκαετίες του 1960-70, εποχή της πολυκατοικίας και του μπετόν, και τις συνέπειες που είχαν οι δραματικές αυτές αλλαγές στον ψυχισμό των κατοίκων της πόλης.

Σήμερα θα ήταν ίσως αναγκαίο να γραφτεί ένα άλλο αντίστοιχο «μανιφέστο». Αυτή τη φορά όχι για το πώς αποσπάστηκε βίαια το φυσικό και οικιστικό περιβάλλον από τους ανθρώπους, αλλά, αντίστοιχα, για το πώς η καταλυτική οικονομική κρίση άλλαξε βίαια το κοινωνικό περιβάλλον, το πλαίσιο αναφοράς και ζωής των πολιτών στην Ελλάδα. Να υπάρξει μια «μαύρη βίβλος» της περιόδου κατά την οποία κομμάτι κομμάτι αφαιρέθηκε από την πλειονότητα των Ελλήνων κάθε σταθερά, κάθε δεδομένο και κάθε ορίζουσα της ζωής τους.

Οι περισσότεροι από εμάς, βυθισμένοι για μια δεκαπενταετία στα μαυλιστικά όνειρα μιας σταχτοπούτας που έγινε πριγκίπισσα, ενός λαού που από βιοπαλαιστής και υπάλληλος έγινε επενδυτής, γευσιγνώστης του γκουρμέ και καταναλωτής κουβανέζικων πούρων και μαλτ ουισκιού, ξυπνήσαμε βίαια σ’ έναν εφιάλτη χωρίς τέλος. Ανοίξαμε τα μάτια ακριβώς στη σκηνή του έργου που ακούγεται το «καλώς ορίσατε στην έρημο του πραγματικού».

Γιατί όντως γύρω μας απλώνεται μια κοινωνική έρημος. Τα κεκτημένα, τα δεδομένα, οι σταθερές και οι ορίζουσες της ζωής μας σαρώθηκαν από τον άνεμο της ερήμου, την οποία πρέπει αναγκαστικά να διασχίσουμε ως προσωπική μεταφορική άσκηση αυτογνωσίας, αντοχής και αυτοπειθαρχίας. Οι σκελετοί κάθε είδους γύρω μας μάς θυμίζουν το επικίνδυνο του εγχειρήματος, όμως στο σενάριο αυτό δεν υπάρχει επιστροφή.

Εδώ θα κριθούν το ένστικτο επιβίωσης, η εφευρετικότητα και, κυρίως, η βούληση για ζωή και αλλαγή. «Αλλάζουν όλα εδώ κάτω με ορμή, τι να καταλάβουμε οι φτωχοί» έλεγε πριν από χρόνια ο Σαββόπουλος, όμως η κατανόηση και η συνειδητοποίηση αυτού που ζούμε είναι η αναγκαία και ικανή συνθήκη για τη φυσική, ηθική και συναισθηματική μας επιβίωση. Η κρίση συνήθως βγάζει από τους ανθρώπους τα χειρότερα στοιχεία. Ο νεοφιλελευθερισμός, η γυμνή εκδοχή του αρπακτικού καπιταλισμού, καλλιεργεί τον ανταγωνισμό, την ανθρωποφαγία, την εξαπάτηση, την εκμετάλλευση χωρίς τύψεις, την επιθετικότητα και τη λογική «ο νικητής τα παίρνει όλα». Άρα το παν είναι η διαχείριση του εαυτού με τέτοιο τρόπο που να σε φέρει στην πλευρά των νικητών. Με κάθε κόστος και θυσία. Σ’ αυτή την κατεύθυνση το να διασχίσεις την έρημο δεν είναι μόνο ή κυρίως η αναμέτρηση με τον εαυτό σου, τις αδυναμίες και τις ανάγκες σου, αλλά και ένα ριάλιτι σόου επικράτησης έναντι των ανταγωνιστών σου. Σ’ αυτόν τον αγώνα, όπως πολύ όμορφα λέει ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν, «ποτέ δεν ήμασταν τόσο ελεύθεροι. Ποτέ δεν έχουμε αισθανθεί τόσο αδύναμοι». Σήμερα μπορούμε να κριτικάρουμε όσο θέλουμε το κράτος, την κυβέρνηση, την τρόικα ή τον καπιταλισμό. Ωστόσο κυριαρχεί η αίσθηση αδυναμίας απέναντι σ’ ένα γραφειοκρατικό σύστημα από το οποίο θα ξαφνιαζόταν ακόμα και ο Κάφκα.

Η αντίσταση στην κρίση και στις αλλαγές που αυτή επιφέρει είναι ένας αγώνας να κρατήσουμε την ταυτότητά μας, τις αξίες μας και τα συναισθήματά μας. Το μέλλον, όπως προέβλεψε ο Μ. Κατσαρός, είχε όντως πολλή ξηρασία. Θα βρούμε τη δύναμη να περπατήσουμε μέχρι την πηγή;