Τετάρτη 2 Δεκεμβρίου 2015

Συμβολαιακή γεωργία: πεδίον τραπεζικής δόξης λαμπρόν

Συμβολαιακή γεωργία: πεδίον τραπεζικής δόξης λαμπρόν



 Αν υπάρχουν κάποιοι που  θεωρούν την τραπεζική συμβολαιακή γεωργία-κτηνοτροφία θετική για τους παραγωγούς, ας απαντήσουν μόνοι τους στο ερώτημα: πώς μπορεί ένας μικροπαραγωγός να βγει κερδισμένος από την συμφωνία του με μια τράπεζα;

Πολύς λόγος γίνεται εδώ και δυο χρόνια περίπου για την τραπεζική συμβολαιακή γεωργία (καικτηνοτροφία). Πρωταγωνιστής σ' αυτό το καινούργιο χρηματοπιστωτικό παιχνίδι αναδεικνύεται η τράπεζα Πειραιώς. Ήταν ένα αναμενόμενο βήμα για τον Μιχάλη Σάλλα, αφού πρώτα καρπώθηκε το κερδοφόρο κομμάτι της πρώην Αγροτικής Τράπεζας. Ήδη, σ' αυτό το παιχνίδι συμμετέχουν καμιά δεκαπενταριά χιλιάδες αγροτοκτηνοτρόφοι και καμιά εκατονπενηνταριά συνεταιρισμοί κι επιχειρήσεις εμπορίας και μεταποίησης αγροτικών προϊόντων σε ολόκληρη την χώρα ενώ τα συνολικά κονδύλια πίστωσης που έχουν χορηγηθεί αγγίζουν το μισό δισ. ευρώ.

Πώς παίζεται αυτό το παιχνίδι, με απλά λόγια; Η τράπεζα κάνει ένα "προξενιό" παραγωγού και εμπόρου, ένα συμβόλαιο δηλαδή, την καλή εκτέλεση του οποίου εγγυάται υπό όρους. Μ' αυτό το συμβόλαιο, η τράπεζα εξασφαλίζει στους παραγωγούς "την απαιτούμενη ρευστότητα τη στιγμή που τη χρειάζονται" αλλά και "εγγυημένη πληρωμή της παραγωγής", η οποία θα διατεθεί στον συμβαλλόμενο έμπορο σε προκαθορισμένη ημερομηνία και προκαθορισμένη τιμή.

Με την πρώτη ματιά, δεν φαίνεται κάτι κακό σε όλα τούτα. Ο παραγωγός πάει με την σιγουριά ότι έχει εξασφαλισμένη την πώληση των προϊόντων του σε συγκεκριμένη τιμή και ο έμπορος μπορεί να προγραμματίσει την δουλειά του με την βεβαιότητα ότι θα έχει ό,τι χρειάζεται την κατάλληλη στιγμή και με δεδομένη τιμή. Άλλωστε, η προσυμφωνία παραγωγού-αγοραστή είναι κάτι που γίνεται πολλά χρόνια τώρα. Η τραπεζική συμβολαιακή προσφέρει επί πλέον, τόσο στον παραγωγό όσο και στον έμπορο, την σιγουριά ότι θα έχουν αρωγό τους την τράπεζα αν πάει κάτι στραβά. Μόνο που όλα τούτα μάλλον ακούγονται πολύ "αγγελικά φτιαγμένα" για έναν καπιταλιστικό κόσμο. Κι ας γίνουμε σαφέστεροι, παίρνοντας τα πράγματα με την σειρά.

Πρώτα-πρώτα, το μόνο σίγουρο είναι πως ο παραγωγός που προστρέχει στην τραπεζική συμβολαιακή γεωργία ή κτηνοτροφία, το κάνει όχι επειδή εξασφαλίζει αγοραστή αλλά επειδή έχει ανάγκη για χρηματοδότηση (για να παραφράσουμε το γνωστό ανέκδοτο: αγοραστές υπάρχουν, λεφτά πού θα βρούμε;). Ο μόνος τρόπος πλέον να βρει λεφτά, είναι να υπογράψει τέτοιο συμβόλαιο. Αλλά, επειδή οι τράπεζες δεν είναι φιλανθρωπικά ιδρύματα, θα πρέπει όχι απλώς να επιβαρυνθεί με ένα αρκετά τσουχτερό επιτόκιο (από 4% μέχρι 8%, ανάλογα με το είδος τής παραγωγής) αλλά να βάλει και κάποιες εγγυήσεις. Κι αφού η παραγωγή δεν γίνεται να αποτελέσει εγγύηση μιας και δεν είναι σίγουρη (π.χ. μια χαλαζόπτωση ή μια ξηρασία αρκούν για να την καταστρέψουν), πρέπει να προσημειώσει το χωράφι του ή το σπίτι του και να εκχωρήσει στην τράπεζα τις επιδοτήσεις του.Λεπτομέρεια: οι αγροτοκτηνοτροφικές επιδοτήσεις αναμένεται να φτάσουν μέχρι το 2020 τα είκοσι δισ. ευρώ.

Συνεχίζουμε. Είπαμε ήδη ότι το επιτόκιο της χρηματοδότησης εξαρτάται από το είδος τής παραγωγής. Έμμεσα, δηλαδή, η τράπεζα υποδεικνύει στον αγρότη τι να φυτέψει στο μποστάνι του ή τι ζωντανά να θρέψει στο μαντρί του, αφού π.χ. του δίνει δανεικά με 4% αν βάλει μπρόκολα και με 8% αν βάλει κουνουπίδια ενώ δεν του δίνει καν δανεικά αν βάλει παντζάρια. Με ποιό κριτήριο κάνει αυτές τις επιλογές η τράπεζα; Μα, με κριτήριο το τι ζητούν οι έμποροι με τους οποίους συμβάλλεται!

Σε μια κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία, η παραγωγή γίνεται με τρόπο που να ικανοποιεί τις ανάγκες τού κοινωνικού συνόλου. Θεωρητικά, με βάση τα οικονομικά μοντέλα, το ίδιο γίνεται και σε μια ελεύθερη οικονομία όπου λειτουργεί ο πλήρης ανταγωνισμός και ο περίφημος νόμος προσφοράς και ζήτησης. Σ' αυτές τις περιπτώσεις, δηλαδή, παράγονται τόσα μπρόκολα και τόσα κουνουπίδια όσα έχει ανάγκη η κοινωνία. Όμως, όταν μπαίνουν στο παιχνίδι τα μονοπώλια, οι μεγαλέμποροι κλπ, τα πράγματα αλλάζουν. Δεν είναι τυχαίο το ότι η τράπεζα, όπως λέει η ίδια στον ιστοτόπο της, δείχνει ιδιαίτερη προτίμηση σε "ανταγωνιστικά" προϊόντα, δηλαδή σε προϊόντα τα οποία εξἀγονται. Με την τραπεζική συμβολαιακή γεωργία, το τι θα παραχθεί δεν εξαρτάται από κανέναν οικονομικό νόμο και από καμμιά κοινωνική ανάγκη αλλά από τις συμφωνίες, τα κοντράτα και τις ανάγκες που έχουν τα μονοπώλια κι οι μεγαλέμποροι.

Κλασσικό παράδειγμα όσων μόλις είπαμε, αποτελεί αυτή η προστυχιά που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ κι έχει αρχίσει να εξαπλώνεται σ' όλον τον κόσμο με τα βιοκαύσιμα: απέραντες εκτάσεις, από τις οποίες θα μπορούσαν να τραφούν εκατομμύρια ανθρώπων, καλλιεργούνται πλέον με φυτά κατάλληλα για την παραγωγή βιοκαυσίμων. Η Βραζιλία, λόγου χάρη, έχει εκατομμύρια πεινασμένων αλλά η ζούγκλα τού Αμαζονίου ξηλώνεται για να φυτευτεί σόγια, η οποία χρησιμοποιείται για την παραγωγή βιοντήζελ. Άλλο παράδειγμα, όχι λιγώτερο πρόστυχης πρακτικής, είναι η καλλιέργεια τεράστιων εκτάσεων των μεσοδυτικών πολιτειών των ΗΠΑ με κριθάρι και βρώμη που χρησιμοποιούνται ως τροφή για τα βοοειδή, δηλαδή την "πρώτη ύλη" των πάσης φύσεως χαμπουργκεράδικων τύπου ΜακΝτόναλντς.

Πάμε παρακάτω. Καθώς μιλάμε για γεωργική παραγωγή, η σύναψη συμβολαίου δεν είναι κάτι απλό. Δεν μπορείς να πεις απλώς ότι θα βγάλω στάρι και θα το πουλήσω προς τόσο το κιλό, διότι δεν ξέρεις ούτε πόσο θα βγάλεις ούτε τι ποιότητα θα έχει αυτό που θα βγάλεις. Κλείνεις, ας πούμε, συμφωνία για πέντε τόννους αλλά λόγω καιρικών συνθηκών βγάζεις μόνο τρεις. Ή βγάζεις πέντε αλλά η ποιότητα είναι χαμηλότερη της συμφωνημένης. Τί να σου κάνει κι ο έμπορος που τον κρέμασες; Να σου πληρώσει το πίτουρο για στάρι ή να φορτωθεί το κόστος να ψάξει αλλού τους δυο τόννους που λείπουν; Ο άνθρωπος έχει κάνει τα κουμάντα του κι εσύ δεν είσαι εν τάξει, άρα ποιός πρέπει να πληρώσει την ζημιά;

Για να αποφευχθούν όσο το δυνατόν περισσότερα στραβοπατήματα, η τραπεζική συμβολαιακή γεωργία προβλέπει έλεγχο της παραγωγής σε όλα τα στάδια από την τράπεζα (κυρίως) κι από τον αντισυμβαλλόμενο. Σε τελική ανάλυση, ο παραγωγός δεν αποφασίζει ούτε πότε θα σπείρει ούτε τι σπόρο θα χρησιμοποιήσει ούτε τι λιπάσματα θα ρίξει ούτε πότε θα θειαφίσει ούτε πότε θα κλαδέψει. Άλλοι θα του υποδείξουν τα πάντα, από το πού θα αγοράσει σπόρους ή λιπάσματα και τι είδους μέχρι το πώς θα μεταφερθούν τα προϊόντα του μετά την συγκομιδή. Με άλλα λόγια, ο πρώην ανεξάρτητος παραγωγός μετατρέπεται σε ενεργούμενο της τράπεζας και των μεγαλεμπόρων και καταντάει απλός εργάτης στο δικό του χωράφι, με αντάλλαγμα ένα κομμάτι ψωμί, που κι αυτό είναι αμφίβολο αν θα του μείνει στο τέλος.

Ενδιαφέρον: η στήριξη της ελληνικής κτηνοτροφίας αποτελεί προτεραιότητα για την Τράπεζα Πειραιώς (!)

Δεν είναι τυχαίο το ότι η τραπεζική συμβολαιακή γεωργία-κτηνοτροφία προωθείται σε μια περίοδο που η συντριπτική πλειοψηφία των παραγωγών αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα ρευστότητας και ενώ κάθε νέα καλλιεργητική περίοδος ξεκινάει με μεγαλύτερα προβλήματα από την προηγούμενη. Ούτε είναι τυχαίο το ότι, παράλληλα με όλα αυτά, διπλασιάζεται η φορολογία των αγροτών και τριπλασιάζεται η ασφάλισή τους, πολλαπλασιάζοντας τα οικονομικά προβλήματά τους. Είναι πολύ λογικό, λοιπόν, όλοι αυτοί οι άνθρωποι να βλέπουν την συμβολαιακή γεωργία ως σανίδα σωτηρίας.

Επειδή τα όρια ενός ιστολογικού σημειώματος είναι περιορισμένα, σταματάμε εδώ και θα ολοκληρώσουμε αύριο με μερικά αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία.

Συμβόλαια και συμβόλαια...

Η συμβολαιακή γεωργία δεν είναι κάτι πρωτόφαντο. Συμφωνίες μεταξύ παραγωγών και αγοραστών κλείνονται χρόνια τώρα παντού. Πρώτη φορά που κάποια μεγάλη εταιρεία  έκανε κάτι τέτοιο στον τόπο μας ήταν το 1969, όταν η ΜπαρμπαΣτάθης έβαλε σε εφαρμογή ένα ολοκληρωμένο δίκτυο συμβολαιακής αγροτικής διαχείρισης.

Από τον ιστοτόπο τής Τράπεζας Πειραιώς: "Επιτυχημένη διεθνής εμπειρία" με παράδειγμα το Βιετνάμ (!)
Προσέξτε πώς η τράπεζα χτυπάει δυο τρυγόνια (αγοραστής-παραγωγός) με ένα συμβόλαιο-σμπάρο.

Είκοσι χρόνια αργότερα, μπήκε στον χορό και η πρώτη πολυεθνική. Ήταν το "βρόμικο '89" όταν ηPepsico έκανε τα πρώτα συμβόλαια συνεργασίας με πατατοπαραγωγούς, προς χάριν των γνωστών μας τσιπς Lays (τότε Tasty). Σήμερα, η Pepsico έχει συμβόλαια με καμμιά εκατοστή παραγωγούς πατάτας σε όλη την Ελλάδα, συγκεντρώνοντας κάπου 100.000 τόννους προϊόντος. Στόχος τής εταιρείας είναι να αυξήσει αυτά τα συμβόλαια, μέχρις ότου αποκτήσει συμβολαιακή επάρκεια πρώτης ύλης 100%.

Το 2002, η Barilla έβαλε σε εφαρμογή ένα πλάνο εκτεταμένης συμβολαιακής γεωργίας, με στόχο να εξασφαλίσει τις απαραίτητες για την παραγωγή της ποσότητες σταριού. Σήμερα, η Barilla είναι ένας από τους σημαντικώτερους αγοραστές ελληνικού σταριού, καθώς προμηθεύεται περί τις 60.000 τόννους από 2.000 παραγωγούς, οι οποίοι είναι υποχρεωμένοι να ακολουθούν τις οδηγίες τής εταιρείας ώστε το προϊόν τους να πληροί τις ποιοτικές απαιτήσεις του αγοραστού.

Το 2008 έκανε τα πρώτα της συμβόλαια και η Αθηναϊκή Ζυθοποιία (Άμστελ, Χάινεκεν, Άλφα και άλλες 9 μπίρες) με 800 παραγωγούς κριθαριού. Εφτά χρόνια αργότερα, οι 800 έχουν γίνει πάνω από 3.000 και για τις ανάγκες τής εταιρείας καλλιεργούνται με κριθάρι κάπου 240.000 στρέμματα. Έτσι, η εταιρεία όχι απλώς διαθέτει απόλυτη επάρκεια σε πρώτη ύλη (πέρυσι μάζεψε σχεδόν 90.000 τόννους) αλλά έχει και περίσσευμα, το οποίο πουλάει σε άλλες εταιρείες.

Με την εμφάνιση της τραπεζικής συμβολαιακής γεωργίας, τα τελευταία χρόνια μπήκαν στο παιχνίδι και άλλες μεγάλες εταιρείες. Έχοντας εξασφαλίσει ότι, λόγω τράπεζας, οι παραγωγοί δεν θα ξεμείνουν από πόρους, η σύναψη συμβολαίων έγινε πιο εύκολη και η εκτέλεσή τους πιο σίγουρη. ΗΕλαΐς έχει ήδη από το 2011 συμβόλαια 50.000 τόννων τομάτας που χρειάζεται για το Pummaro της ενω της περισσεύουν και 25.000 τόννοι για εξαγωγή, παράλληλα δε σχεδιάζει ένα συμβολαιακό πρόγραμμα με ελαιοπαραγωγούς. Δυναμικά κινείται και η Philip Morris (μονοπώλιο των ΗΠΑ που εξαγόρασε τον Παπαστράτο), η οποία υπολογίζει ότι μέχρι το 2017 θα απορροφά, μέσω συμβολαίων, το ήμισυ της παραγωγής καπνού στην χώρα μας.

Θα ρωτήσει, ίσως, ο καλόπιστος αναγνώστης τι κακό υπάρχει σε όλα αυτά. Αν παραβλέψουμε ότι οι τιμές που πληρώνουν οι μεγάλες εταιρείες δεν είναι και οι καλύτερες, ότι η πίεση των συμβολαίων οδηγεί σε καταστροφικές μονοκαλλιέργειες και ότι η γη παράγει όχι αυτό που χρειάζεται η κοινωνία αλλά αυτό που χρειάζονται οι αγοραστές (τα "περισσεύματα" που εξάγουν η Αθηναϊκή Ζυθοποιία και η Ελαΐς κάτι λένε επ'αυτού), είμαι πρόθυμος να απαντήσω "τίποτε" για λόγους οικονομίας τής κουβέντας. Το δικό μου ερώτημα είναι άλλο: με δεδομένο ότι όλα τα συμβόλαια που αναφέραμε παραπάνω έγιναν μεταξύ παραγωγών και αγοραστών, η τράπεζα τί κάνει σήμερα στην μέση;

Η κύρια απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι ότι η τράπεζα φροντίζει για την υλοποίηση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενώ, παράλληλα, ενισχύει τις διαδικασίες καθετοποίησης της παραγωγής και συγκέντρωσής της σε λίγα χέρια. Να σημειώσω επιγραμματικά:

- Ενισχύεται η παραγωγή εξαγώγιμων προϊόντων, δηλαδή προϊόντων που παράγουμε όχι για να τα φάμε αλλά για να τα πουλήσουμε. Κάποιος σχολιογράφος υποστήριξε ότι έτσι μειώνουμε το εθνικό μας χρέος αλλά μακάρι να ήσαν τόσο απλά τα πράγματα. Αν πουλάω τα μαρούλια που βγάζω στον κήπο μου και τα αβγά που γεννούν οι κότες μου, πρέπει να αγοράσω κάτι άλλο να φάω για να μη πεθάνω από την πείνα. Αν, δηλαδή, η Barilla αγοράσει όλο το στάρι που βγάζουμε, εμείς πρέπει να κάνουμε εισαγωγή σταριού για να καλύψουμε τις ανάγκες μας. Τα στοιχεία που λένε ότι τα προϊόντα που παράγονται υπό καθεστώς τραπεζικής συμβολαιακής γεωργίας εξάγονται σε ποσοστό 90%, είναι λίαν ανησυχητικά.

- Εξαφανίζεται ο μικροπαραγωγός. Αφού οι μεγάλοι αγοραστές κάνουν συμβόλαια, οι μικροί παραγωγοί είναι υποχρεωμένοι να ακολουθήσουν, αν δεν θέλουν να δουν την σοδειά τους να σαπίζει. Μόνο που ο μεγάλος αγοραστής έχει την άνεση να συμπιέζει τις τιμές παραγωγού σε επίπεδα που ίσως και να μη καλύπτουν το κόστος παραγωγής. Έτσι, οι μικροπαραγωγοί ωθούνται είτε προς την έξοδο και την εξαφάνιση είτε προς την συνένωση, προκειμένου να μειώσουν τα κόστη τους. Κι επειδή αυτού του είδους οι συνενώσεις χαρακτηρίζονται από το γνωστό στον καπιταλισμό "το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό", απώτερο αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι η συγκέντρωση της παραγωγής σε λίγα χέρια.

- Εξαφανίζεται ο μικρομεσαίος μεταποιητής. Είναι χαρακτηριστικό ότι το "σχέδιο Στουρνάρα", το οποίο ο τότε υπουργός οικονομικών υπέβαλε στο Γιούρογκρουπ στις αρχές Μαΐου 2014 (*), έκανε λόγο (α) για κλείσιμο των 1.800 ελαιοτριβείων που λειτουργούν στον τόπο μας και αντικατάστασή τους από 2-3 μεγα-ελαιοτριβεία, τα οποία θα επεξεργάζονται το σύνολο του ελαιοκάρπου της χώρας, (γ) για κλείσιμο όλων των μονάδων συσκευασίας αγροτικών προϊόντων και αντικατάστασή τους με 2-3 μεγάλες μονάδες και (γ) για ίδρυση μιας μόνο εταιρείας διακίνησης αγροτικών προϊόντων, της Greek Foods Company (είχε έτοιμο και το όνομα ο υπουργός;), η οποία θα είναι είτε ιδιωτική (καμμία έκπληξη) είτε ΣΔΙΤ (καμμία έκπληξη, επίσης).


Τελειώνουμε. Αν μετά από όσα είπαμε υπάρχουν κάποιοι που εξακολουθούν να θεωρούν την τραπεζική συμβολαιακή γεωργία-κτηνοτροφία θετική για τους παραγωγούς, ας απαντήσουν μόνοι τους στο ερώτημα: πώς μπορεί ένας μικροπαραγωγός να βγει κερδισμένος από την συμφωνία του με μια τράπεζα;

cogito ergo sum «σκέφτομαι, άρα υπάρχω»

-----------------------------
(*) Το σχέδιο που παρουσίασε ο Στουρνάρας ήταν βασισμένο αφ' ενός μεν στην μελέτη "Greece - 10 years ahead" της εταιρείας McKinsey, εκπονημένη το 2011 με χρηματοδότες τον ΣΕΒ και την Εθνική Τράπεζα. Η μελέτη είχε παραδοθεί στον τότε πρωθυπουργό Γιώργο Παπανδρέου, απ' όπου έφτασε στα χέρια τού Στουρνάρα. Λεπτομέρεια: μόλις έξι μήνες πριν από εκείνο το Γιούρογκρουπ, η τράπεζα Πειραιώς είχε εγκαινιάσει τα προγράμματά της για την συμβολαιακή γεωργία/κτηνοτροφία.


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου