Οδυσσέας Μαρίνος Λάμπρος.: Η έπαυλις Καρανικολού στο Λεβεντοχώρι Πύργου Ηλείας Ένα πανέμορφο κτίριο σε εγκατάλειψη και σε πλήρη απαξίωση

Η έπαυλις Καρανικολού στο Λεβεντοχώρι Πύργου Ηλείας

Ένα πανέμορφο κτίριο σε εγκατάλειψη και σε πλήρη απαξίωση

Η έπαυλη ανήκε στον πλούσιο σταφιδέμπορα Καρανικολό. Μάλλον πρόκειται για τον Στέφανο Καρανικολό, ο οποίος ήταν πλούσιος σταφιδέμπορος εγκαταστημένος στην πόλη της Πάτρας καταγόμενος όμως από την Δίβρη Ηλείας. Υπήρξε δραστήριο μέλος της πατραϊκής κοινωνίας πραγματοποιώντας πλήθος δωρεών και διατελώντας πρόεδρος του Συλλόγου Εισαγωγικού Εμπορίου Πατρών (1910 - 1911) (οι πληροφορίες από το βιβλίο: 'Το πτερόν εις τον πίλον" της Καΐκα - Μαντανίκα Γιώτα, σελ. 459, εκδόσεις Πικραμμένος). Απεβίωσε το 1920.

Η έπαυλη βρίσκεται σε κτήμα διακοσίων (200) στρεμμάτων στο Λεβεντοχώρι Ηλείας. Κατασκευάστηκε γύρω στα 1870 και ο αρχιτέκτονας είναι άγνωστος. Σύμφωνα με την αρχιτέκτονα Αμαλία Κωτσάκη, ο δημιουργός πρέπει να ήταν Ιταλός ενώ αποκλείει το ενδεχόμενο να ήταν ο Ερνέστος Τσίλλερ.

Στην εξοχική αυτή κατοικία διακρίνονται νεοαναγεννησιακά χαρακτηριστικά με φανερές επιρροές από την Τοσκάνη, γεγονός που δείχνει το πολιτιστικό επίπεδο της τότε αστικής τάξης. Ως γνωστόν οι σταφιδέμποροι αποτελούσαν εκείνη την εποχή την ανερχόμενη αστική ταξή που μεσω των νεοκλασσικών κατοικιών της προσπαθούσαν να αναδείξουν την κοινωνική θέση και τον πλούτο τους. Πρώτο μέλημα αυτών δεν ήταν η δημιουργιά απαραίτητα λειτουργικών κατοικιών αλλά εντυπωσιακών και μεγαλόπρεπων. Σε αυτή την κατηγορία πρέπει να εντάξουμε και τη συγκεκριμένη έπαυλη.

Η έπαυλις έχει περιέλθει στην ιδιοκτησία της Συνεταιριστικής Κορινθιακής Σταφίδας Α.Ε. με έδρα την Πάτρα. Το 2003 αποφασίστηκε η αποκατάσταση του οικήματος, κάτι το οποίο μέχρι σήμερα, αν δεν κάνω λάθος, δεν έχει γίνει. Το υπουργείο πολιτισμού το έχει χαρακτηρίσει διατηρητέο μνημείο ως έργο τέχνης.

Αναμφίβολα αποτελεί ένα κόσμημα για την Ηλεία, το οποίο όμως βρίσκεται σε χείριστη κατάσταση λόγω της εγκατάλειψής του.

Απέναντί της επαύλεως διαβιεί πρώην πρωθυπουργός, εγγύς της κατοικεί πρώην υπουργός, το κοιτούν διερχόμενοι Περιφερειάρχες, Δήμαρχοι μα κανείς δεν κάνει κατι….

Η ΕΠΑΥΛΙΣ ΚΑΡΑΝΙΚΟΛΟΥ ΣΤΟ ΛΕΒΕΝΤΟΧΩΡΙ ΠΥΡΓΟΥ

……

Πριν τους σεισμούς του Μαρτίου 1993 η έπαυλη, ιδιοκτησίας του τότε Αυτόνομου Σταφιδικού Οργανισμού, ήταν σε κακή κατάσταση μεν, αλλά ακέραια. Από την ανοιχτή πόρτα του υπογείου μπορούσε κανείς να μπει μέσα, μέχρι τον κάτω όροφο, όπου ήταν οι χώροι υποδοχής. Στο κατώι, που ήταν στρωμένο με τετράγωνα και οκταγωνικά πλακίδια λευκού και μαύρου χρώματος δεν υπήρχε, εκτός από ένα μαρμάρινο νεροχύτη, κανένα στοιχείο που να μαρτυρούσε τη χρήση τους. Προφανώς ήταν βοηθητικοί χώροι, για αυτό και είχαν είσοδο από πίσω.

Από το κατώι μία ξύλινη σκάλα με πέτρινη βάση οδηγούσε στον πρώτο όροφο, όπου ήταν οι επίσημοι χώροι υποδοχής. Ο κεντρικός χώρος, στον οποίον οδηγούσε η κυρία είσοδος, είχε δεξιά και αριστερά του άλλους χώρους, με ένα τζάκι, επενδεδυμένο με λευκό μάρμαρο, στον ανοιχτό αριστερό. Ο δεξιός ήταν κλειδωμένος, αλλά από τη χαραμάδα της πόρτας μπορούσε να διακρίνει κανείς λιπάσματα και φυτοφάρμακα. Το ξύλινο δάπεδο ήταν επιστρωμένο με πλακίδια. Πεσσοί και ημικίονες, καθώς και το κόκκινο χρώμα των τοίχων, έδιναν μία εικόνα της επισημότητας που επικρατούσε άλλοτε στο χώρο. Τα βάτα όμως που εισέβαλλαν από τα χάσματα των παραθύρων, προσγείωναν στην πραγματικότητα τον ονειροπόλο "εισβολέα". Αλλά και κάτι ακόμα: οι μεταλλικοί σωλήνες αρδεύσεως, που ήταν ριγμένοι ατάκτως εκεί όπου άλλοτε δίνονταν οι χοροεσπερίδες.

.Η ξύλινη σκάλα που οδηγούσε στον επάνω όροφο ήταν σπασμένη στο κάτω μέρος της, γεγονός που καθιστούσε την άνοδο αδύνατη χωρίς τη χρησιμοποίηση φορητής σκάλας. Ωστόσο η μικρή, συμμετρική επιφάνεια και τα κουφώματα δεν άφηναν αμφιβολίες ότι ο επάνω όροφος περιελάμβανε υπνοδωμάτια και τουαλέτα. Η τελευταία αποκαλύφθηκε όταν, με την αφαίρεση των φερόμενων στοιχείων, έγιναν εμφανή το καζανάκι και η αποχέτευση, σπάνια πολυτέλεια για τα χρόνια εκείνα.

Η κυρία είσοδος, που οδηγούσε στον πρώτο όροφο, ήταν διπλή: σκούρα φύλλα από έξω και υαλοστάσια από μέσα.Μετά τους σεισμούς του 1993 τα πράγματα χειροτέρεψαν. Μαζί με τους σωλήνες και τα λιπάσματα αφαιρέθηκε όλος ο φερόμενος ξύλινος οργανισμός (σκάλες, πατώματα, εσωτερικοί τοίχοι και στέγη) και διατηρήθηκε ο πέτρινος φέρων (εξωτερικοί τοίχοι). Το οίκημα απέκτησε πλέον τη μορφή ερειπίου.

.Τοποθετήθηκε μεταλλικό στέγαστρο, σε μια προσπάθεια ανασχέσεως της διαβρωτικής δύναμης της βροχής, στην οποία ήταν εκτεθειμένοι οι τοίχοι. Τα πλακίδια του πρώτου ορόφου στοιβάχθηκαν έξω από το κτήριο και κόπηκαν μερικά επικίνδυνα δένδρα. Παρ' όλα αυτά, το κτήριο εξακολουθεί, μέρα με τη μέρα, να καταρρέει. Καθώς δεν υπάρχει τίποτε πλέον να λεηλατηθεί στο εσωτερικό, το ρόλο του καταστροφέα έχουν αναλάβει οι καιρικές συνθήκες, οι σεισμοί και φυσικά η αδιαφορία του ιδιοκτήτη ΣΚΟΣ-ΑΣΕ, του εποπτεύοντος ΥΠΠΟ και του -θεωρητικά- ενδιαφερομένου Δήμου Πύργου, με μία λέξη του Ελληνικού Κράτους.

.Το άλλοτε κτήμα Καρανικολού μισθώνεται κάθε χρόνο σε καλλιεργητές, οπότε είναι προσπελάσιμο. Παλιότερα η πόρτα του ήταν κλειστή και η είσοδος με αυτοκίνητο ήταν αδύνατη. Τώρα όμως είναι ανοιχτή, κάνοντας τη λεηλασία εύκολη υπόθεση. Τα πλακίδια των δαπέδων, που είχαν στοιβαχθεί πρόχειρα στο πίσω μέρος, κομμάτια του κεραμικού διακόσμου και κυρίως το μαρμάρινο συντριβάνι που βρισκόταν μπροστά από το κτήριο (στο αριστερό της πρώτης φωτογραφίας, εκεί όπου διακρίνεται ο μικρός φοίνικας), έκαναν φτερά, προς άγνωστη κατεύθυνση. Κανείς δεν το πήρε είδηση, κανείς δεν τα αναζήτησε.

Ίδια πικρή γεύση αφήνει και ο εξωτερικός χώρος. Η ωραία συστάδα των δένδρων, που από μακρυά μοιάζει με όαση στη μέση του κάμπου, μοιάζει με ζούγκλα, απεριποίητη όπως είναι. Οι τριανταφυλλιές που στόλιζαν το δρόμο που οδηγούσε στην έπαυλη επιβιώνουν ακλάδευτες. Ακλάδευτοι και οι φοίνικες και τα υπόλοιπα δένδρα. Ερημιά, εγκατάλειψη και καμμία προοπτική ότι κάτι θα γίνει..

Η έπαυλις Καρανικολού βρίσκεται σε μία περιοχή ιδιαίτερης ομορφιάς, σε μικρή απόσταση από το τουριστικό Κατάκολο και τη θάλασσα. Η αναστήλωσή της, εκτός του ότι θα προσέθετε ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα στην ευρύτερη περιοχή, θα μπορούσε να δώσει στέγη σε σημαντικές δραστηριότητες και να προσελκύσει αξιόλογους επισκέπτες. Δυστυχώς όμως, για την ώρα έχει προσελκύσει μόνο πλανόδιους συλλέκτες οικοδομικού υλικού.

.Πολλοί έχουν παρομοιάσει την Ηλεία με την Τοσκάνη, εξ αιτίας του αναγλύφου, του κλίματος και της βλαστήσεως. Δυστυχώς οι ομοιότητες τελειώνουν εκεί. Η Τοσκάνη είναι μία περιοχή πρότυπο, όπου το παρελθόν γίνεται σεβαστό και ο πολιτισμός είναι καθημερινό βίωμα. Είναι μία περιοχή με υπέροχα μεσαιωνικά χωριά, μοναστήρια, πύργους, κτήματα, πόλεις που είναι πασίγνωστα ανά την υφήλιο. Μία περιοχή της οποίας φύλακες είναι οι ίδιοι οι κάτοικοί της. Η φτωχή Ηλεία μας αντιθέτως είναι η γη των αυθαιρέτων, των καταπατήσεων, των χασισοκαλλιεργειών, της ρύπανσης. Είναι επίσης η γη των ερειπίων, των κοντόφθαλμων πολιτικών και της μίζερης δημόσιας διοίκησης.

Πηγή : http://vytinaiika.blogspot.com/2008/04/blog-post_1094.html

H έπαυλη της σταφίδας στην ελληνική Τοσκάνη

Του Νικου Βατοπουλου

22.05.2005

Ενας χρόνος έχει περάσει από τότε που με εντυπωσιακή ταχύτητα, για τα δεδομένα της ελληνικής γραφειοκρατίας, το υπουργείο Πολιτισμού είχε εγκρίνει τη μελέτη αποκατάστασης και επανάχρησης της έπαυλης Καρανικολού στην Ηλεία. Σήμερα, η ρομαντική έπαυλη, τοποθετημένη σε ένα κατάφυτο κτήμα εκτάσεως 200 στρεμμάτων, παραμένει ερείπιο. Με έντονες τις ιταλικές επιρροές, η βίλα που ανήκε κάποτε στον πλούσιο σταφιδέμπορο Καρανικολό, υπολογίζεται ότι χτίστηκε γύρω στο 1870 αλλά τα τελευταία χρόνια έχει περιέλθει στην ιδιοκτησία της Συνεταιριστικής Κορινθιακής Σταφίδας A.E (ΣΚΟΣ A.E.) με έδρα την Πάτρα. Αν όλα πήγαιναν ρολόι, το εντυπωσιακό αυτό κτίσμα, κηρυγμένο ως διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης από το ΥΠΠΟ, θα ήταν σήμερα ένα πρότυπο Κέντρο Μελετών Σταφίδας με σύνθετες πολιτιστικές και εκπαιδευτικές χρήσεις. Αυτή ήταν η απόφαση, άλλωστε, της προηγούμενης διοίκησης της ΣΚΟΣ A.E., η οποία το 2003 έθεσε ως μία από τις προτεραιότητές της την αποκατάσταση του κτίσματος με σκοπό τη στέγαση σε αυτό ενός κέντρου μελέτης, που θα αναδείκνυε τον ρόλο της σταφίδας στην οικονομία και κατ' επέκτασιν στην κοινωνία της Πελοποννήσου τον 19ο αιώνα. H σταφίδα, οι «δρόμοι» της οποίας στις αγορές της Δύσης πέρασαν πολλές περιπέτειες μέσα στο κλίμα του εξοντωτικού ανταγωνισμού, υπήρξε ούτε λίγο ούτε πολύ ο αιμοδότης της πελοποννησιακής οικονομίας, ιδίως στη βόρεια και δυτική Πελοπόννησο. Υπήρξε όμως και η μαγιά για να δημιουργηθεί μια αστική τάξη που σταδιακά θα στήριζε έναν πιο εξωστρεφή τρόπο ζωής, ο οποίος με τη σειρά του θα ζητούσε εκπροσώπηση σε εντυπωσιακά οικοδομήματα. Αλλωστε, ο Καρανικολός είχε νεοκλασικά κτίρια στην Πάτρα, και όλα τα μικρά και μεγαλύτερα αστικά και ημιαστικά κέντρα της εποχής γέννησαν τη νεοκλασική αρχιτεκτονική τους χάρις στην ευημερία που έφερνε το εμπόριο. O δυτικός τρόπος ζωής αποτυπωνόταν, τουλάχιστον ως διάθεση και ως πρότυπο, στα «μοντέρνα» σπίτια της εποχής, που ήταν τα νεοκλασικά της αστικής τάξης.

Ένα δίκτυο πολιτισμού και φύσης

Η έπαυλη Καρανικολού ήταν μια εξοχική κατοικία που ακολουθούσε τα ιταλικά πρότυπα. Εκπληξη και θαυμασμό προκαλεί η βλάστηση στο κτήμα, όπου συναντά κανείς αιωνόβια δέντρα, ακόμη και συστάδες από ουασιγκτώνιους φοίνικες. Είναι οι εντυπώσεις που μεταφέρουν οι μελετητές του έργου αποκατάστασης και επανάχρησης της βίλας, οι αρχιτέκτονες Αμαλία Κωτσάκη και Μαρία Σηφάκη, ο πολιτικός μηχανικός Χάρη Γαντές, ο μηχανολόγος Ευστράτιος Ασημομύτης και ο επίσης πολιτικός μηχανικός Βασίλης Κανελλακόπουλος, τεχνικός σύμβουλος της ΣΚΟΣ A.E. H μελέτη, που προβλέπει ένα πρότυπο και σύγχρονο κέντρο έρευνας και μουσείο, με πλήρη σεβασμό στο υπάρχον αρχιτεκτονικό και φυσικό περιβάλλον, έχει ολοκληρωθεί αλλά δεν εφαρμόζεται γιατί το έργο μοιάζει να έχει παγώσει μετά την αλλαγή διοίκησης στη Συνεταιριστική Κορινθιακής Σταφίδας.

Σύμφωνα με τη μελέτη, στο κτίριο θα δημιουργηθούν εκθεσιακοί χώροι «όπου θα παρουσιάζεται με εποπτικό τρόπο η ιστορική εξέλιξη των καλλιεργειών της κορινθιακής σταφίδας, ο ρόλος που διαδραμάτισε στην οικονομία της Πελοποννήσου και στη διαμόρφωση της αντίστοιχης αστικής τάξης, το περίφημο σταφιδικό ζήτημα με τις κοινωνικοπολιτικές επιπτώσεις του, αλλά και ιστορική βιβλιοθήκη, αίθουσα πολυμέσων με δυνατότητα ενημέρωσης για τις διεθνείς επιστημονικές εξελίξεις στην καλλιέργεια της σταφίδας καθώς και αίθουσα πολλαπλών χρήσεων». Νέα κτίσματα (κατοικία φύλακα, γραφείο διαχειριστή και υπόστεγος χώρος εργασίας) θα συμπληρώνουν διακριτικά τη λειτουργία της έπαυλης.

Ιταλική αύρα

Ενας από τους αρχικούς σκοπούς της ΣΚΟΣ A.E. ήταν η δημιουργία ενός πόλου ευρύτερου ενδιαφέροντος που με αφορμή τη σταφίδα να δίνει τη δυνατότητα επαφής με τον αγροτικό πολιτισμό και τη σπάνια βλάστηση της περιοχής. Οπως τονίζει η αρχιτέκτων Αμαλία Κωτσάκη, η έπαυλη Καρανικολού βρίσκεται σε πολύ κοντινή απόσταση από γνωστούς προορισμούς της Ηλείας, όπως η Αρχαία Ολυμπία, τα Λουτρά Καϊάφα και η Κυλλήνη. Εντάσσεται, δηλαδή, με ευκολία σε ένα φυσιολατρικό και ιστορικό δίκτυο, που θα μπορούσε να συμβάλει στην οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη της Ηλείας. Κοντά στη βίλα, βρίσκεται και το υποδειγματικό κτήμα Μερκούρη, αλλά και μικρότερα ιδιωτικά κτίσματα που συνεχίζουν στις μέρες μας να διασώζουν εικόνες μιας αλώβητης και ζωηρής φύσης σε ένα περιβάλλον ιδιαίτερα ελκυστικό.

Η έπαυλη έχει αφεθεί στην ερείπωση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η κατάσταση δεν είναι αναστρέψιμη, αφού περιμένει απλώς την ενεργοποίηση της παλαιότερης απόφασης για την αποκατάστασή της κάνοντας χρήση της ήδη εγκεκριμένης από το ΥΠΠΟ μελέτης (εφόσον πρόκειται για κτίριο διατηρητέο). Τουλάχιστον, έχει τοποθετηθεί ένα μεταλλικό στέγαστρο με πρωτοβουλία της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων Πατρών, το οποίο βοήθησε στη διάσωση της τοιχοποιίας σε αρκετά καλή κατάσταση και ορισμένων οικοδομικών στοιχείων.

Ο αρχιτέκτων του κτιρίου παραμένει άγνωστος. Φήμες ήθελαν τη βίλα Καρανικολού να είναι έργο του Ερνέστου Τσίλερ (ο οποίος είχε δράση τόσο στην Πάτρα όσο και στον Πύργο αλλά και στην Κορινθία), αλλά η αρχιτέκτων Αμαλία Κωτσάκη υποστηρίζει ότι «πρόκειται περί έργου Ιταλού αρχιτέκτονα με αναφορές στην αρχιτεκτονική του Sebastiano Serlio (σ.σ. 1475 -1554) και σε τοσκανικά ανάλογα κτίσματα». Αυτή η ιταλική αύρα, έκδηλη όχι μόνο στη μορφολογία της έπαυλης αλλά και στη φιλοσοφία του κτήματος (με έναν πυρήνα αστικής ζωής μέσα σε ένα αγροτικό οικοσύστημα), φαίνεται να διαπερνά τη δυτική Ελλάδα με έναν τρόπο ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και περισσότερο σύνθετο απ' όσο θα περίμενε ίσως κανείς.

Η βίλα και το κτήμα Καρανικολού

Βρίσκεται στην Ηλεία κοντά στην Αρχαία Ολυμπία σε ένα περιβάλλον ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Χτίστηκε γύρω στο 1870, πιθανώς από Ιταλό αρχιτέκτονα, σε νεοαναγεννησιακό ρυθμό και ήταν κατοικία του σταφιδέμπορου Καρανικολού. Είναι διατηρητέο μνημείο χαρακτηρισμένο ως έργο τέχνης. Τα τελευταία χρόνια ανήκει στη Συνεταιριστική Κορινθιακής Σταφίδας A.E. Με απόφαση της προηγούμενης διοίκησης εγκρίθηκε η αποκατάσταση της βίλας και η μετατροπή της σε χώρο με εκπαιδευτικό και πολιτιστικό χαρακτήρα. H εγκεκριμένη μελέτη από το ΥΠΠΟ φαίνεται, όμως, να έχει παγώσει...

Αφορμή για περαιτέρω έρευνα

«Αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση για ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο, καθώς πέρα από τις αρχιτεκτονικές του αρετές αποδεικνύει σαφώς το επίπεδο ανάπτυξης και πολιτισμού των κατοίκων της περιοχής, αναδεικνύοντας την ιστορική της φυσιογνωμία. H εξοχική έπαυλη με τον νεοαναγεννησιακό της χαρακτήρα και με φανερές τις επιρροές από την Τοσκάνη και γενικότερα τη γειτονική Ιταλία, προσφέρεται για τη διερεύνηση της διαδικασίας αφομοίωσης των προτύπων, εν προκειμένω των ιταλικών, στον ελληνικό χώρο. Εχει όμως και ευρύτερο ενδιαφέρον διότι, ως ιδιοκτησία Καρανικολού, πλουσίου σταφιδέμπορου της περιοχής, το κτίριο αποτελεί έκφραση και προβολή μιας ανερχόμενης αστικής τάξης στη δυτική Πελοπόννησο, στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Κατά τη διάρκεια της μελέτης του αποδείχθηκε ότι αποτελεί ζωντανό παράδειγμα εφαρμογής μιας καταπληκτικής οικοδομικής τεχνολογίας, πρωτοποριακής για την εποχή της, με άμεσο διδακτικό περιεχόμενο για τη σύγχρονη εποχή».

Εφημερίδα Καθημερινή 22.05.2005

https://www.kathimerini.gr/218143/article/politismos/arxeio-politismoy/h-epaylh-ths-stafidas-sthn-ellhnikh-toskanh

Η ΕΠΑΥΛΙΣ ΚΑΡΑΝΙΚΟΛΟΥ ΣΤΟ ΛΕΒΕΝΤΟΧΩΡΙ ΠΥΡΓΟΥ